บทละคอน เรื่อง พระมะเหลเถไถ อุณรุทร้อยเรื่อง กลอนเพลงยาว เรื่อง หม่อมเป็นสวรรค์ พระอาการประชวรของกรมหมื่นอัปสรสุดาเทพ และ บทละคร เรื่อง ระเด่นลันได

ผู้เขียน พระมหามนตรี (ทรัพย์)

สำนักพิมพ์ ศิลปาบรรณาคาร

พิมพ์ครั้งที่ -

ปีที่พิมพ์ พ.ศ.2511

ชนิดปกแข็ง กระดาษธรรมดา

จำนวน 240 หน้า

ขนาด 135x185 มม.

สภาพหนังสือ ปกเป็นรอยขีดข่วน เป็นคราบเหลือง มีรอยถลอกตามมุมและขอบปกเล็กน้อยตามภาพ ใบรองปกเป็นจุดเหลืองประปราย สันหนังสือเป็นสีน้ำตาล กระดาษเป็นจุดเหลืองประปราย ตัวเล่มสภาพดี

เนื้อหาโดยสังเขป

ประกอบด้วยเรื่องดังนี้

1. บทละครเรื่องพระมะเหลเถไถ ของ คุณสุวรรณ

2. บทละครเรื่องอุณรุทร้อยเรื่อง ของ คุณสุวรรณ

3. บทละครเรื่องระเด่นลันได ของ พระมหามนตรี (ทรัพย์)

4. กลอนเพลงยาวเรื่องหม่อมเป็ดสวรรค์ ของ นายหรีด เรืองฤทธิ์ เปรียญ

5. กลอนเพลงยาวเรื่องพระอาการประชวรของกรมหมื่นอัปสรสุดาเทพ

คุณสุวรรณ ผู้แต่งบทละครเรื่องนี้ (เรื่องที่ 1-2) เป็นธิดาพระยาอุไทยธรรม (กลาง) ราชินิกุลบางช้าง มีอุปนิสัยใจรักการแต่งกลอนมาแต่ยังเด็ก ได้ถวายตัวทำราชการฝ่ายในตามเหล่าสกุลเมื่อในรัชกาลที่ 3 อยู่ที่ตำหนักพระเจ้าลูกเธอ กรมหมื่นอับศรสุดาเทพ

คุณสุวรรณ มามีชื่อเสียงโด่งดังเมื่อรัชกาลที่ 4 เหตุด้วยเสียจริต แต่ไม่คลั่งไคล้อันใดเป็นแต่ฟุ้งไปในกระบวนแต่งกลอน จึงแต่งบทละคร 2 เรื่อง เรียกกันว่าเรื่อง พระมะเหลเถไถเรื่องหนึ่ง กับอุณรุทร้อยเรื่องอีกเรื่องหนึ่ง เล่ากันมาว่าคุณสุวรรณอยู่เรือนที่แถวนอก ใครไปหาถ้าบอกว่าอยากจะฟังบทละครที่แต่งใหม่ คุณสุวรรณก็ว่าบทละคร 2 เรื่องนี้ให้ฟังโดยจำไว้ได้แม่นยำ ผู้ที่ได้ฟังเห็นขบขันก็พากันชอบ ที่จำได้บ้างก็มาว่าให้ผู้อื่นฟังต่อๆ มา บางส่วนจากพระนิพนธ์อธิบายของ สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ

หนังสือเรื่อง ระเด่นลันได พระมหามนตรี (ทรัพย์) แต่งเรื่องนี้จากชีวิตจริงของขอทานคนหนึ่งชื่อลันได เป็นแขกอยู่แถวเสาชิงช้า บริเวณหน้าวัดสุทัศน์เทพวราราม วิธีแต่งล้อเลียนบทละครเรื่องอิเหนา เป็นเรื่องตลกขบขัน เพราะพระมหามนตรี (ทรัพย์) ใช้ถ้อยคำสำนวนเหมือนบทละครเรื่องอิเหนา อันเป็นพระราชนิพนธ์ในรัชกาลที่ 2 เช่น คำว่า ระเด่น และใช้ราชาศัพท์ ทั้งๆ ที่ตัวละครบางเรื่องเป็นเพียงขอทานบ้าง และสามัญชนหาเช้ากินค่ำบ้างเท่านั้น ทำให้เป็นเรื่องที่แปลกกว่าวรรณคดีเรื่องอื่นๆ นับว่าเป็นวรรณคดีที่มีชื่อเสียงมากเรื่องหนึ่งในสมัยรัชกาลที่ 3