แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์ ภูมิปัญญาทางการแพทย์และมรดกทางวรรณกรรมของชาติ

ผู้จัดทำ กรมวิชาการ กระทรวงศึกษาธิการ

สำนักพิมพ์ โรงพิมพ์คุรุสภาลาดพร้าว

พิมพ์ครั้งที่ 1

ปีที่พิมพ์ พ.ศ.2542

ชนิดปกแข็งสันโค้งเย็บกี่ กระดาษปอนด์

ภาพประกอบ สีและขาวดำ

จำนวน 994 หน้า

น้ำหนัก 3,000 กรัม

ขนาด 210x305 มม.

สภาพหนังสือ ปกมีรอยขีดข่วน ถลอก เล็กน้อยตามภาพ ใบรองปกสะอาด สันหนังสือเป็นจุดเหลืองเล็กน้อย กระดาษสะอาดเรียบร้อย ตัวเล่มแข็งแรง สภาพดีมาก

เนื้อหาโดยสังเขป

คัมภีร์ฉันทศาสตร์ แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์ แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์ เป็นตำราแพทย์ของไทย เป็นการแพทย์แผนโบราณที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม ให้สืบค้นและรวบรวมไว้ ต่อมาได้โปรดให้จัดพิมพ์ “ตำราแพทย์ศาสตร์สงเคราะห์” ใช้ในโรงเรียนราชแพทยาลัย แต่พิมพ์ได้เพียง 3 เล่ม ก็เลิกไป ในภายหลังมีการจัดพิมพ์เป็นวารสารรายเดือนฉบับหลวง 2 เล่มจบ เพื่อใช้เป็นคู่มือสำหรับประชาชนใช้และใช้เป็นตำราแพทย์

ตำราแพทย์ศาสตร์สงเคราะห์ ทั้งชุดมี 14 คัมภีร์ ที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าฯ ทรงให้ประชุมแพทย์หลวง สืบค้นและรวบรวมตำราแพทย์ไทย นำมาตรวจสอบชำระให้ถูกต้องแล้วจึงจดบันทึกลงในสมุดไทย และได้จัดพิมพ์สำเร็จสมบูรณ์โดยพระยาพิศณุประสาทเวช (คง ถาวรเวช) ผู้เป็นอาจารย์เชี่ยวชาญด้านการแพทย์แผนไทยของราชแพทยาลัยและผู้จัดการโรงเรียนเวชสโมสรเป็นผู้ริเริ่มจัดพิมพ์ “แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์ฉบับหลวง” จัดพิมพ์เผยแพร่ เมื่อ พ.ศ. 2450 หนังสือเล่มนี้ เนื้อหาแบ่งเป็นเรื่องต่าง ๆ ซึ่งเรียกว่า “คัมภีร์” ทั้งหมดมี 14 คัมภีร์ ดังนี้

1. คัมภีร์ฉันทศาสตร์ เป็นบทสังเคราะห์เนื้อหาสาระจากคัมภีร์อื่น ๆ มารวมไว้

2. คัมภีร์ปฐมจินดาร์ ว่าด้วย ครรภรักษา การคลอด โรคเด็ก วิธีรักษา และยาต่าง ๆ

3. คัมภีร์ธาตุวิภังค์ ว่าด้วยลักษณะธาตุพิการ (ธาตุทั้งสี่ คือ ดิน น้ำ ลม ไฟ และสมุนไพร ที่ใช้รักษา)

4. คัมภีร์สรรพคุณ ว่าด้วยสรรพคุณของสมุนไพรชนิดต่าง ๆ

5. คัมภีร์สมุฏฐานวินิจฉัย ว่าด้วยความรู้ในการวินิจฉัยโรคและการรักษาสุขภาพ

6. คัมภีร์วรโยคสาร ว่าด้วยคุณลักษณะของแพทย์ ลักษณะของผู้ป่วย การรักษาโรค คุณค่าของยาและอาหาร

7. คัมภีร์มหาโชตรัต ว่าด้วยโรคของสตรี และสมุนไพรที่ใช้รักษา

8. คัมภีร์ชวดาร ว่าด้วยโรคลมและโรคเลือด และสมุนไพรที่ใช้รักษา

9. คัมภีร์โรคนิทาน ว่าด้วยสาเหตุของโรค และสมุนไพรที่ใช้รักษา

10. คัมภีร์ธาตุวิวรณ์ ว่าด้วยลักษณะธาตุพิการ และสมุนไพรที่ใช้รักษา

11. คัมภีร์ธาตุบรรจบ ว่าด้วยเรื่องอุจจาระที่เป็นสาเหตุของโรค และสมุนไพรที่ใช้รักษา

12. คัมภีร์มุจฉาปักขันธิกา ว่าด้วยโรคของบุรุษและโรคของสตรี และสมุนไพรที่ใช้รักษา

13. คัมภีร์ตักกะศิลา ว่าด้วยอาการโรคระบาดชนิดต่าง ๆ

14. คัมภีร์ไกษย ว่าด้วยโรคกษัยชนิดต่าง ๆ และสมุนไพรที่ใช้รักษา